Tweestromenland - zelfrijzende deltastad

In het kader van de twaalfde Eo Wijers prijsvraag met als thema "Waar wij willen wonen", hebben Palmbout Urban Landscapes, H+N+S Landschapsarchitecten en Deltastad ontwerpend onderzoek gedaan naar een toekomstbestendige Rijn-Maasmonding en de positie van de havenstad Rotterdam daarin.

De opgave voor deze regio was om de bescherming tegen zeespiegelstijging en hoge rivierwaterstanden te koppelen aan andere uitdaging waar de regio voor staat, zoals het leefklimaat voor mens, plant en dier en de organisatie van een fossielvrije toekomst.

De kern van onze inzending Tweestromenland, verkozen als regiowinnaar, is het herstel van het complexe ecosysteem van de delta. Deltagebieden komen van nature tot stand door sedimentatie en veenvorming; processen die ervoor zorgen dat delta’s boven de zeespiegel uit stijgen. Deze natuurlijke bescherming tegen hoog water is door de mens aangevuld met dijken, dammen en keringen, infrastructurele werken die onbedoeld het ‘zelfbouwend vermogen’ van de delta blokkeren. Door ‘sedimenthonger’, bodemdaling en erosie is de Rijn-Maasdelta kwetsbaar voor zeespiegelstijging. Door dit van nature verzandende systeem weer ruimte te geven om sediment in te vangen kan ook deze verstedelijkte delta weer met de zeespiegelstijging meegroeien en ontstaat tevens een basis voor een veilig, leefbaar en authentiek woon-, werk- en leefklimaat.

De sleutel ligt bij de ingreep waarmee 150 jaar geleden onze grootschalige ‘delta-bricolage’ begon: de Nieuwe Waterweg. Door deze te ontlasten van de grootste zeeschepen kan een natuurlijke, sediment invangende riviermonding ontstaan. Dit is mogelijk door het honderd jaar later, parallel daaraan gegraven Calandkanaal volgens de oude rivierloop te verbinden met de Botlek. Hierdoor blijven de havens van Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk bereikbaar voor kleine zeeschepen.

Het hierdoor mogelijk gemaakte natuurlijke profiel van de Nieuwe Waterweg heeft verder als voordelen dat de natuur verder, maar stormvloeden en zout water juist minder ver de rivier op dringen. Hierdoor kunnen de effecten van zeespiegelstijging makkelijker opgevangen worden. Er is daardoor ook minder rivierwater nodig om de Nieuwe Waterweg zoet te spoelen, waardoor de afvoer- en sedimentverdeling tussen Nieuwe Waterweg en Haringvliet hersteld wordt. Ook het Haringvliet zal daarmee weer sediment invangen, waarmee aangrenzende polders opgehoogd kunnen worden en de unieke deltanatuur hersteld wordt.

Deze deltanatuur is tevens de basis voor een aantrekkelijke en authentieke woon-, werk- en leefomgeving. Ook deze is namelijk uit balans geraakt. Er is werk zat in de Rijn-Maasmonding, maar door een achterblijvende woonkwaliteit hebben bedrijven steeds meer moeite om werknemers aan zich te binden. Ook hier ligt de sleutel in de haven. Energietransitie, circulaire economie en lokale productie zullen leiden tot een haven die zich van bulk en doorvoer steeds meer zal richten op duurzame productie en toegevoegde waarde.

Onder ruimtelijke regie kan een nieuwe, heldere en efficiënte functieverdeling in het grondgebruik leiden tot kleinere footprint van de havenactiviteiten. Deze ruimtewinst kan ingezet worden om tot een veel meer groendooraderde en doorwaadbare haven te komen. De natuur kan als voeg dienen tussen industrie en wonen, met een grotere mate van nabijheid tussen wonen en werken als gevolg. Soms echt verweven op buurtniveau (zoals in de stadshavens), soms meer op gepaste afstand met een aantrekkelijke natuur als buffer (bijvoorbeeld in de Botlek).