In het kader van de 12e editie van de Eo Wijersprijsvraag maakten Palmbout Urban Landscapes en H+N+S Landschapsarchitecten een toekomstvisie voor de Rijn-Maasmonding. De jury koos dit plan, getiteld Tweestromenland, als winnaar voor de regio Rijn-Maasmonding.
Tweestromenland – zelfrijzende deltastad
Deltagebieden zoals de Rijn-Maasdelta zijn tot stand gekomen door natuurlijke processen als sedimentatie en veenvorming. Deze processen stellen delta’s in staat zichzelf boven de zeespiegel uit te werken. Deze natuurlijke hoogwaterbescherming is later door de mens aangevuld met dijken, dammen en keringen. Maar deze hebben onbedoeld ook het zelfbouwend vermogen van de delta geblokkeerd. Door sedimenthonger, bodemdaling en erosie zijn verstedelijkte deltagebieden steeds kwetsbaarder geworden voor zeespiegelstijging.
Het sediment waarmee het land zou kunnen worden opgehoogd is nog steeds beschikbaar, maar het verzamelt zich in de voordelta of wordt door baggerschepen naar zee gedragen. Tweestromenland, de oorspronkelijke naam van het onder de Rotterdamse haven liggende deltalandschap, is een pleidooi om dit beschikbare sediment zoveel mogelijk in te zetten om een veilig, leefbaar en authentiek deltalandschap te ontwikkelen. Als robuust fundament voor toekomstige verstedelijking.
De sleutel ligt bij de ingreep waarmee 150 jaar geleden onze grootschalige ‘delta-bricolage’ begon: de Nieuwe Waterweg. Door deze te ontlasten van de grootste zeeschepen kan een natuurlijke, sediment invangende riviermonding ontstaan. Dit is mogelijk door het honderd jaar later, parallel daaraan gegraven Calandkanaal volgens de oude rivierloop te verbinden met de Botlek. Hierdoor blijven de havens van Rotterdam, Dordrecht en Moerdijk bereikbaar voor kleine zeeschepen.
Het hierdoor mogelijk gemaakte natuurlijke profiel van de Nieuwe Waterweg heeft verder als voordelen dat de natuur verder, maar stormvloeden en zout water juist minder ver de rivier op dringen. Hierdoor kunnen de effecten van zeespiegelstijging makkelijker opgevangen worden. Er is daardoor ook minder rivierwater nodig om de Nieuwe Waterweg zoet te spoelen, waardoor de afvoer- en sedimentverdeling tussen Nieuwe Waterweg en Haringvliet hersteld wordt. Ook het Haringvliet zal daarmee weer sediment invangen, waarmee aangrenzende polders opgehoogd kunnen worden en de unieke deltanatuur hersteld wordt.
Deze deltanatuur is tevens de basis voor een aantrekkelijke en authentieke woon-, werk- en leefomgeving. Ook deze is namelijk uit balans geraakt. Er is werk zat in de Rijn-Maasmonding, maar door een achterblijvende woonkwaliteit hebben bedrijven steeds meer moeite om werknemers aan zich te binden. Ook hier ligt de sleutel in de haven. Energietransitie, circulaire economie en lokale productie zullen leiden tot een haven die zich van bulk en doorvoer steeds meer zal richten op duurzame productie en toegevoegde waarde. Onder ruimtelijke regie kan een nieuwe, heldere en efficiënte functieverdeling in het grondgebruik leiden tot kleinere footprint van de havenactiviteiten. Deze ruimtewinst kan ingezet worden om tot een veel meer groendooraderde en doorwaadbare haven te komen. De natuur kan als voeg dienen tussen industrie en wonen, met een grotere mate van nabijheid tussen wonen en werken als gevolg. Soms echt verweven op buurtniveau (zoals in de stadshavens), soms meer op gepaste afstand met een aantrekkelijke natuur als buffer (bijvoorbeeld in de Botlek).
Tweestromenland vormt een nieuw hoofdstuk in het verhaal over Rotterdam, dat in de afgelopen anderhalve eeuw sterk gekleurd was door trots op de industriële werkstad van opgestroopte mouwen en rokende schoorstenen: ‘Posthistorisch vergezicht – / Rotterdam gehakt uit marmer / kant’lend in het tegenlicht’ (Jules Deelder).